Metodyka BIM wykorzystywana jest coraz częściej przy prowadzeniu inwestycji budowlanych. Podczas projektowania, wykonania budynku czy też zarządzania obiektem poszczególne podmioty mogą czerpać ogromne korzyści z możliwości, jakie daje przygotowanie odpowiednich danych, zgodnie z metodyką BIM. Jednak jakość tych danych w ogromnym stopniu zależy od zapisów umownych pomiędzy stronami kontraktu.
Odpowiednie zdefiniowanie celów, potrzeb oraz sposobu realizowania BIMu jest kluczowym aspektem procesu. Jeśli zatem tak wiele zależy od zapisów umownych to czy każdy typ kontraktu budowlanego pozwala w równym stopniu wykorzystać pełny potencjał metodyki BIM? Prześledźmy podstawowe typy kontraktów wykorzystywanych w sektorze budowlanym pod kątem możliwości zastosowania w nich metodyki BIM.
Wyróżniamy cztery podstawowe typy kontraktów budowlanych. Są to odpowiednio:
– DB (Design-Build) – Formuła zaprojektuj i wybuduj
– IPD (Integrated Project Delivery) – Zintegrowany Proces Realizacji Projektu
– DBB (Design-Bid-Build) – Typ ten wyszczególnia dwa osobne etapy: projekt i wykonanie
– CMAR (Construction Manager at Risk)
W tym artykule omówiony zostanie typ DB oraz najpopularniejszy – DBB.
Kontrakt DBB
Formuła kontraktu DBB dzieli proces budowlany na dwa główne etapy prowadzone zazwyczaj przez niezależne podmioty.
Sytuacja w której projektanci i wykonawcy pracują osobno powoduje, że zamawiający ponosi o wiele większe ryzyko (takie jak niedotrzymanie harmonogramu, budżetu lub niższa jakość obiektu), niż przy zastosowaniu innych form prawnych.
W sytuacjach konfliktowych strony – Wykonawca oraz Projektant – przerzucają się odpowiedzialnością. Pomimo wielu wad schemat ten jest powszechnie stosowany, gdyż nie budzi zastrzeżeń prawnych przy realizacji zamówień publicznych. Ponadto tworzy iluzję najniższej ceny dla obydwu etapów (jednak realnie, często przez błędy popełnione w różnych procesach związanych z charakterem omawianej formuły – finalny koszt inwestycji przekracza zakładany budżet).
Przy braku współpracy między podmiotem zajmującym się projektowaniem, a podmiotem wykonawczym, praktycznie niemożliwe jest przygotowanie modelu, który z powodzeniem może być używany na obydwu etapach inwestycji.
Najczęściej mamy do czynienia z sytuacją, w której model BIM wykorzystywany jest tylko przez stronę projektową do przygotowania dokumentacji projektowej. Jako że głównym celem Projektantów jest przygotowanie w możliwie krótkim czasie dokumentacji projektowej, model ten posiada cechy, które powodują, iż nie może on być efektywnie wykorzystany na etapie budowy (np. ściany nie są podzielone na kondygnacje powodując to, że cały materiał zostaje przypisany do kondygnacji 0).
Projektanci również bardzo często nie chcą udostępnić modeli (oczywiście w sytuacji, gdy nie było to objęte zapisami umownymi), zatem Wykonawca zmuszony jest do stworzenia modelu na podstawie dokumentacji dostarczonej przez Projektantów.
Taki schemat postępowania generuje olbrzymią ilość zbędnej pracy oraz możliwość popełnienia błędów przy tworzeniu modelu przez Wykonawcę.
Brak współpracy między stronami powoduje również, że model nie jest zoptymalizowany pod względem rozwiązań konstrukcyjnych, materiałowych oraz montażowych (brak rozważań dotyczących wykonawstwa na etapie projektowym) co finalnie skutkuje wyższą ceną.
W sytuacji gdy projektant decyduje się przekazać model, to model ten często nie zawiera kluczowych informacji (jak na przykład nazwy materiałów i ich charakterystyki), wskutek czego kosztorysy i ich dokładność mogą odbiegać od stanu faktycznego. Błędy w dokumentacji projektowej, brak uwzględnienia kolizji montażowych czy brak analiz pod kątem BHP spowalniają znacząco wykonanie inwestycji. Dodatkowe opóźnienia generowane są przez fakt, iż Wykonawca każdorazowo musi wystosować zapytanie dotyczące możliwości zmian (proces związany z odpowiedzią na zapytanie może potrwać nawet kilka dni).
Pozytywnym aspektem tego jest natomiast fakt, że wszelkie kolizje projektowe powinny być rozwiązane przez zespół projektowy dzięki analizie kolizji wykonanej przy użyciu narzędzi BIM.
Powyższe rozważania ukazują, iż schemat DBB ogranicza jednak w znacznym stopniu możliwość użycia pełnego potencjału BIM. Zbyt późno następuje włączenie do inwestycji Wykonawcy. Dodatkową trudnością jest fakt, iż wszystkie trzy strony procesu inwestycyjnego mają swoje (często bardzo odmienne) cele. Inwestor chce uzyskać możliwie najtańszy obiekt zgodny z wymaganiami (jak największy zysk z inwestycji). Projektant chce przygotować dokumentację w jak najkrótszym czasie (tak, aby maksymalizować zysk). Natomiast Wykonawca chce zbudować możliwie najtaniej obiekt zgodny z wymaganiami Inwestora.
Formuła DBB nie sprzyja konsolidacji celów stron inwestycji. Największy „ciężar” spoczywa na Inwestorze. Musi on w taki sposób sformułować wymagania, by model był przygotowany (odpowiednio „złamany”, nasycony danymi) w sposób umożliwiający efektywne wykorzystanie go w procesie budowy. Dodatkowo, w celu redukcji kosztów, musi zadbać o aspekt wykonawczy, wybierając optymalne rozwiązania projektowo-wykonawcze.
Kontrakt DB
Typ kontraktu DB charakteryzuje się tym, iż Inwestor zleca wykonanie inwestycji jednemu podmiotowi. Zamawiający określa swoje wymagania w SIWZ – Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia. Część dotycząca procesów BIM zawarta jest natomiast w EIR (Employer’s Information Requirements – Wymagania Informacyjne Zamawiającego). Określenie budżetu w chwili podpisania umowy, tj. przed powstaniem dokumentacji projektowej, sprawia iż ryzyko przeniesione zostaje w pewnym stopniu na Wykonawcę.
W procesie DB BIM może znaleźć szerokie zastosowanie. Dzięki temu, iż jeden podmiot odpowiada za całą inwestycję, modele BIM mogą zostać użyte w sposób efektywny również w fazie wykonawczej. Ponadto współpraca osób odpowiedzialnych za wykonanie obiektu wraz z projektantami (włączając w to podwykonawców) skutkuje przygotowaniem lepszego modelu obiektu. Już na etapie projektowania następuje dobór odpowiednich rozwiązań (inżynierskich, materiałowych) zgodnych z praktykami stosowanymi przez Wykonawcę.
W oparciu o stworzony model symulowane mogą być harmonogramy realizacji poszczególnych etapów inwestycji, a dostawy oraz praca ciężkiego sprzętu może zostać zoptymalizowana.
Dzięki możliwości połączenia modelu z kosztorysem możliwa jest wycena różnych wariantów danych rozwiązań. Model może być również wykorzystywany na budowie obrazując zadania stojące przed poszczególnymi osobami oraz ukazując zagrożenia, podnosząc bezpieczeństwo uczestników procesu budowy. Analiza modelu może również pomóc w wykryciu kolizji montażowych, co z kolei przyczynia się do zmniejszenia opóźnień w stosunku do harmonogramu – a niestety tylko 2% inwestycji budowlanych zrealizowanych jest zgodnie z harmonogramem i założonym budżetem.
Powyższe kwestie w dużej mierze zależą od Inwestora. Zdefiniowanie w odpowiedni, umiejętny sposób wymagań dotyczących procesów BIM oraz świadomy dialog z Podmiotem odpowiedzialnym z wykonanie inwestycji powoduje zbliżenie się celów obu stron kontraktu oraz wspólnego szukania najlepszych rozwiązań.
Analiza Construction Industry Institution w stanie Pensylwania, USA przeprowadzona na 351 różnych inwestycjach budowlanych pokazała iż formuła DB jest efektywniejsza niż formuła DBB w poszczególnych aspektach:
- około 6% niższa cena jednostkowa
- o 33% krótszy czas dostaw
- o 11% mniejsze przekroczenie harmonogramu
- o 12 % krótszy czas budowy Rys.2 Schemat kontraktu DB
W kolejnej części artykułu omówię kolejne rodzaje kontraktu – IPD oraz CMAR.
